Pacjan z Barcelony.
Biskup Barcelony, zmarł 386-390. Nie posiadamy żadnej starożytnej biografii Pacjana, jedyną wzmianką jest fragment z De viris illustribus (116) Hieronima: Pacjan był biskupem Barcelony w Górach Pirenejskich. Odznaczał się czystością wymowy. Wsławiły go i sposób życia, i sztuka retoryczna. Napisał różne niewielkie dziełka, należy do nich “Jeleń” oraz “Przeciwko nowacjanom”. Umarł w późnej starości za czasów cesarza Teodozjusza (379-395).
Przypuszczalnie pochodził z Barcelony. W młodości odebrał staranne wykształcenie. Daje temu wyraz, gdy twierdzi, że Wergiliusza zna już od dzieciństwa (List 2,4,2). Prezbiterem, a następnie biskupem, został Pacjan już jako człowiek żonaty. Jego syn nazywał się Dekster, był bliskim przyjacielem św. Hieronima i piastował urząd prefekta pretorium.
Pierwsze wzmianki o kulcie św. Pacjana pochodzą z IX w., natomiast istotny rozwój datuje się na wiek XVI. Jego święto obchodzono 9 marca, zaś grobowiec – według tradycji – znajduje się w kościele św. Justusa i Pastora w Barcelonie.
Do naszych czasów zachowało się niewiele pism Pacjana. Mamy trzy listy adresowane do nowacjanina Symproniana, dziełko o charakterze homiletycznym zatytułowane Zachęta do pokuty oraz Katechezę chrzcielną skierowaną do katechumenów. Pacjan napisał ponadto dzieło Cervulus (Jelonek), które zaginęło, oraz prawdopodobnie czwarty list do Symproniana, który zapowiedział pod koniec listu trzeciego.
W początkach XX w. zainteresowanie wzbudziła hipoteza, jakoby Pacjan był autorem De similitudine carnis peccati oraz Ad Iustinum Manichaeum. Obecnie ma ona wyłącznie wartość historyczną.
Katecheza chrzcielna jest skierowana do tzw. competentes, czyli katechumenów, którzy w najbliższym czasie mają przystąpić do sakramentu chrztu. Zawiera najbardziej precyzyjną przedaugustiańską naukę o grzechu pierworodnym oraz komentarz teologiczny do Rz 5,12-21.
Traktat Zachęta do pokuty ukazuje istotę grzechu i jego rodzaje, następnie mówi o grzesznikach, którzy nie poddają się pokucie ze wstydu przed wyznaniem grzechu lub z lęku przed publiczną pokutą, kreśli sugestywną wizję kar piekielnych, które czekają tych, co zaniedbają pokutę, kończy zaś optymistycznym akcentem nadziei: Bóg przebacza każdemu, kto pokutuje. Wizja pokuty przedstawiona przez Pacjana odzwierciedla starożytną praktykę pokutną Kościoła oraz problemy, jakie wiązały się z takim właśnie sprawowaniem sakramentu pojednania.
Zasadniczą część dorobku Pacjana stanowią listy do Symproniana. Są one klasycznym przykładem wczesnochrześcijańskiej epistolografii, która w IV w. ulega silnym wpływom retoryki. Pierwszy list Pacjana jest odpowiedzią na pismo nowacjanina, w którym ten w sposób ostry skrytykował doktrynę Kościoła Katolickiego. Zawiera słynne sformułowanie św. Pacjana: Christiano mihi nomen, catholico vero cognomen (Moim imieniem jest chrześcijanin, a przydomkiem – katolik). Drugi list odpowiada na szczegółowe kwestie przedstawione w kolejnym piśmie Symproniana. Trzeci list, uważany za największe dzieło Pacjana, broni następujących tez: 1. Po chrzcie pokuta jest możliwa; 2. Kościół może odpuszczać grzech śmiertelny; 3. Kościół nie sprowadza na siebie potępienia, gdy przyjmuje grzeszników, którzy odbyli pokutę.
Bibliografia: Wydania krytyczne: C. Granado, Pacien de Barcelone. (crits, Paris 1995, SCh 410 (z przekładem francuskim); L. Rubio Fernández, San Paciano. Obras, Barcelona 1958 (z przekładem hiszpańskim). Tłumaczenie polskie: Pacjan z Barcelony, Dzieła, wstęp, przekład i opracowanie K. Bardski, Biblioteka Ojców Kościoła 12, Kraków 2000. Opracowania polskojęzyczne: K. Bardski, Stan badań nad św. Pacjanem, Collectanea Theologica 56 (1986) 147-149; tenże , Sakramentologia Św. Pacjana z Barcelony, (maszynopis, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie), Warszawa 1988; J. Czuj, Św. Pacjan z Barcelony. Studium patrystyczne, Tarnów 1923.
Krzysztof Bardski