HIERONIM ŚW. (331-420), Ojciec Kościoła
BIOGRAFIA
Hieronim urodził się w Strydonie (pogranicze Dalmacji i Panonii), na obrzeżach Cesarstwa Rzymskiego, w rodzinie średnio zamożnej. Jego ojciec, chrześcijanin, zapewnił mu gruntowne wykształcenie. W latach 360-367 studiuje gramatykę i retorykę w Rzymie. Po przyjęciu chrztu i krótkim pobycie w Trewirze, gdzie styka się z ideałami monastycyzmu wschodniego, przebywa wraz z przyjaciółmi w Akwilei, u boku biskupa Waleriana. 375-378 udaje się w okolice Aleppo (dzisiejsza Syria), by prowadzić życie pustelnicze. Tam z pomocą nawróconego na chrześcijaństwo Żyda poznaje podstawy języka hebrajskiego. 378 przyjmuje w Antiochii święcenia kapłańskie. 380 w Konstantynopolu poznaje Grzegorza z Nazjanzu oraz przeżywa fascynację egzegezą Orygenesa. 381 uczestniczy w Soborze Konstantynopolitańskim, zaś rok później przybywa do Rzymu i pełni obowiązki sekretarza papieża Damazego, który zachęca go do rewizji starołacińskiego przekładu Pisma Świętego, dokonanego w oparciu o grecką Septuagintę. Hieronim początkowo wprowadza jedynie poprawki stylistyczne i konfrontuje tekst z oryginałem hebrajskim. W Rzymie Hieronim przyjaźni się z grupą bogatych patrycjuszek, organizując na Awentynie spotkania biblijne, mające również na celu pogłębienie życia ascetycznego. W 385, po śmierci Damazego, udaje się do Ziemi Świętej, gdzie z pomocą bogatej Pauli, która pospieszyła za nim z Rzymu, organizuje życie monastyczne w Betlejem. Tam pisze liczne komentarze do ksiąg biblijnych, korzystając z Heksapli Orygenesa, oraz pracuje nad ostateczną wersją Wulgaty, która stanie się oficjalnym przekładem Biblii w świecie łacińskim. Gdy wybuchają spory wokół poglądów Orygenesa (zwłaszcza konflikt między biskupem Jerozolimy Janem a Epifaniuszem z Salaminy, 394), Hieronim odcina się od niektórych koncepcji filozoficznych i teologicznych przypisywanych Orygenesowi bądź wydedukowanych z niektórych jego pism (relacja Ojca do Syna, preegzystencja dusz, zmartwychwstanie). Umiera w Betlejem w 419 lub 420 r.
DZIEŁA
p r z e k ł a d y b i b l i j n e
Wulgata (wyd. krytyczne: Biblia Sacra secundum latinam vulgatam versionem ad codicum fidem, I-XV, Watykan 1926-1978).
d z i e ł a e g z e g e t y c z n e
Komentarze do Listów Św. Pawła (PL 26, 307-618) do Ga, Ef, Tt, Flm.
Komentarz de Eklezjastesa (wyd. M. Adriaen, CCL 72, 1959, s. 247-361; tłum. polskie: K. Bardski, BOK 5, Kraków 1995).
Komentarze do Psalmów (wyd. G. Morin, CCL 72, 1959, s. 163-245).
Traktat o Psalmach (wyd. G. Morin, CCL 78, 1958, s. 3-352) w oparciu o Orygenesa.
Problemy hebrajskiej Księgi Rodzaju (Wyd. De Lagarde, CCL 72, 1959, s. 1-56).
Komentarze do Proroków (Wyd. M. Adrien i F. Gloire, CCL 73-76, 1963-1970; tłum. polskie Komentarza do Księgi Jonasza: L. Gładyszewski, ŹMT 8, Kraków 1998).
Komentarz do Ewangelii Mateusza (Wyd. D. Hurst i M. Adriaen, CCL 77, 1969).
Komentarz do Apokalipsy (wyd. J. Haussleiter, CSEL 49, 1916) poprawiony komentarz Wiktoryna z Petawium.
Traktat o Ewangelii Marka (wyd. G. Morin, CCL 78, 1958, s. 449-50).
Homilia o Łazarzu i bogaczu (wyd. G. Morin, CCL 78, 1958, s. 507-516).
Homilia de Ewangelii Jana (wyd. G. Morin, CCL 78, 1958, s. 517-523).
D z i e ł a p o l e m i c z n e
Dialog przeciw Lucyferianom (PL 23, 155-182).
Przeciw Helwidiuszowi (PL 23, 183-206).
Przeciw Jowinianowi (PL 23, 211-338).
Przeciw Janowi Jerozolimskiemu (PL 23, 355-398).
Przeciw Rufinowi (CCL 79, 1-116).
Przeciw Wigilancjuszowi (PL 23, 339-352).
Dialog przeciwPelagianom (CCL 80; Tłum. polskie: W. Szołdrski, PSP 10, Warszawa 1973).
d z i e ł a h i s t o r y c z n e
Żywoty mnichów Pawła, Malchusa i Hilariona (PL 23,17-60; tłum. polskie: B. Degórski, Źródła monasyczne 14, Tyniec 1997)
O znakomitych mężach (wyd. E. C. Richardson, Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur 14, Lipsk 1896; tłum. polskie: W. Szołdrski, PSP 6, Warszawa 1973).
i n n e
Listy (CSEL 54-56; tłum. polskie: J. Czuj, Warszawa 1952-1954).
Homilie (wyd. G. Morin, CCL 78, 1958) na niedzielę Wielkanocną, na Boże Narodzenie, na Wielki Post, o posłuszeństwie i o prześladowaniu chrześcijan.
POGLĄDY
Myśl św. Hieronima ważna jest zwłaszcza w dziedzinie hermeneutyki i translatoryki biblijnej. Nie zajmował się teologią spekulatywną a jego dowody opierają się na pozytywnym materiale (Pismo Święte, tradycja i liturgia Kościoła).
Hieronim zwrócił uwagę na znaczenie oryginalnego, hebrajskiego tekstu Starego Testamentu (hebraica veritas), choć nie negował natchnienia greckiego przekładu Septuaginty (i opartej na niej Vetus Latina), będących w użyciu liturgicznym. Tłumacząc tekst biblijny nie hołdował zasadzie, którą dziś nazwalibyśmy ekwiwalencją formalną, lecz uważał, że powinien on być stylistycznie piękny i zrozumiały, stąd też niejednokrotnie wprowadza do tekstu motywy pochodzące z wcześniejszej tradycji interpretacyjnej. Równocześnie dąży do maksymalnej poprawności filologicznej w rozumieniu tekstu źródłowego, korzystając w tym z tradycji hebrajskich.
W interpretacji tekstu Hieronim łączy w sposób zrównoważony sens dosłowny i alegoryczny. W kwestii poszukiwania sensu dosłownego może być uważany za prekursora naukowej biblistyki, starając się odtworzyć kontekst historyczny, geograficzny i lingwistyczny tekstu natchnionego. W interpretacji alegorycznej (spiritualiter) Hieronim nie wykazuje oryginalności, powtarzając z zasady wcześniejsze tradycje patrystyczne.
Ponadto należałoby zwrócić uwagę na eklezjologię Hieronima. Żaden z wcześniejszych Ojców nie podkreślał tak wyraźnie swojej miłości do Kościoła. Nauczanie Kościoła jest dla niego głównym źródłem wiary, podkreśla również znaczenie Stolicy Rzymskiej. Wbrew Pelagiuszowi dowodzi, że człowiek nie może być bez grzechu. Jest to możliwe jedynie dzięki łasce Bożej. Wolność i łaska są w porządku zbawienia czynnikami tak samo koniecznymi. Wprawdzie odcina się od poglądów Orygenesa (pozostając wierny jego metodzie egzegetycznej), wydaje się jednak, że żywi przekonanie, iż wszyscy szczerze wierzący chrześcijanie zostaną zbawieni, zaś kara wieczna czeka tylko bezbożników (negantes et impii).